"Χριστέ μου, πού είσαι; Χριστέ μου, πού είσαι;" Το "πρόβλημα" της Θεοδικίας

"Χριστέ μου, πού είσαι; Χριστέ μου, πού είσαι;"

"Γιατί δεν επεμβαίνει ο Θεός μέσα στην Ιστορία για να αποδώσει το δίκαιον;
Πού είναι ο Θεός;
Γιατί δεν βοήθησε αυτό το αεροπλάνο που έπεσε με τους 63 ανθρώπους;
Γιατί εκείνο, γιατί εκείνο…;
Γιατί αφήνει να πεθαίνουν παιδιά και να γίνονται σκέλεθρα τα παιδιά από την πείνα;
Γιατί δεν επεμβαίνει ο Θεός; "

και λέγεται Θεοδικία, ως να καλείται σε δίκη ο Θεός, για αυτήν την κατάσταση της Ιστορίας. Γιατί δηλαδή ο Θεός δεν επεμβαίνει μέσα εις την Ιστορία.

Αυτό το πρόβλημα είναι ψευδοπρόβλημα, διότι αν μελετήσει κανείς καλύτερα το λόγο του Θεού, δεν υπάρχει το θέμα της Θεοδικίας, γιατί παρέδωσε στα χέρια μας ο Θεός τη διαχείριση του εαυτού μας και των κοινωνιών μας, και της Ιστορίας.

Ο Θεός αγαπητοί μου δεν είναι χωροφύλακας, να κάθεται απο πάνω και να λέει:
Α! Έλα εδώ, έλα εδώ... τι έκανες; τι έκανες; ΜΠΑΠ, Άρπα την!!!
Δεν είναι ο Θεός χωροφύλακας. Θυμηθείτε κάποιες παραβολές που φεύγει, παραδίδει λέγει τα τάλαντα ας πούμε και φεύγει.
Γυρίζει..., για να λογαριαστεί. Θα έρθει ο Κύριος, αλλά τώρα σε αφήνει διαχειριστή! Διαχειριστή της Ιστορίας!!!!!!

Μην λοιπόν φορτώνουμε στον Θεό το γιατί δεν επεμβαίνει. Ο Θεός είναι πανταχού παρών, βλέπει τα πάντα, ξέρει τα πάντα, ξέρει και τους δικούς του.
Αλλά... αλλά δεν επεμβαίνει γιατί δεν είναι χωροφύλακας και ακόμη είναι εκείνο το φοβερό που λέει ο ψαλμωδός:
"Ινα τι ευοδούται ο ασεβής". Για πιο λόγο προκόβει ο ασεβής;
Ο ευσεβής όλο άρρωστος είναι, φτωχός είναι, τούτο, κείνο... Ενώ ο ασεβής; Προκόβει, έχει υγεία.
Ξέρετε πόσα σημεία λέγεται αυτό εις την Παλαιά Διαθήκη και ιδίως εις τους ψαλμούς;

Γιατί λοιπόν ο Θεός δεν επεμβαίνει μέσα στην Ιστορία για να αποδώσει το δίκαιον;
"Ινα τι ευοδούται ο ασεβής;" Είναι ο πειρασμός της "απουσίας" του Θεού.
Τη λέξη απουσία τη βάζω εντός εισαγωγικών. Δεν απουσιάζει ο Θεός, έτσι εμείς το καταλαβαίνουμε ότι απουσιάζει ο Θεός.

Θα ήθελα να σας έλεγα ένα πολύ ωραίο παράδειγμα με τον Μέγα Αντώνιο:
Όταν πρωτοξεκίνησε να γίνει ασκητής είχε πάρα πολλούς πειρασμούς, φοβερούς πειρασμούς. Ήταν 18 χρονών παιδί και πήγε σε ενα τάφο, θολωτόν εννοείται, όπως ήταν την εποχή εκείνη πολλοί θολωτοί τάφοι, για να μείνει εκεί κάποιο καιρό.
Εκεί οι δαίμονες τον ετάραξαν. Μέχρι τον έδερναν, μέχρι τον εξεφόβιζαν με πολλούς τρόπους, με φωνές, με τούτα, με κείνα.
Ο Άγιος Αντώνιος έμενε σταθερός. Τον τρομοκρατούσαν για να γυρίσει πίσω.
Εκεί λοιπόν στον τάφο, που ηγωνίζετο και έτρωγε ξύλο και τα λοιπά, φώναζε: "Χριστέ μου, που είσαι; Χριστέ μου, που είσαι;"
Ούτε φωνή ούτε ακρόασης. Πέρασαν αρκετές ημέρες και οι πειρασμοί πέρασαν.
Κάποια στιγμή λέγει:
- Χριστέ μου, που είσαι;
- Εδώ είμαι, Αντώνιε, ακούει μια φωνή, του Χριστού.
- Που ήσουν όταν σε φώναζα;
- Σε έβλεπα να αγωνίζεσαι.

Βλέπετε παρακαλώ; Αυτό το παράδειγμα του Μεγάλου Αντωνίου είναι εύγλωττη απάντηση στο πρόβλημα της Θεοδικίας!

Αρχιμ. Αθαν. Μυτιλιναίου ομιλία

Kάποιες περιστάσεις στὴ ζωή μας μοιάζουν ἀκατανόητες. Ἔρχονται σὲ ὧρες ποὺ δὲν τὶς περιμένουμε, καὶ τὶς περισσότερες φορὲς ξεσποῦν ξαφνικὰ σὰν καταιγίδα. Ἀσθένειες δύσκολες, προβλήματα οἰκονομικά, προβλήματα οἰκογενειακῶν σχέσεων, προβλήματα στὸ χῶρο τῆς ἐργασίας, θάνατοι οἰκείων προσώπων, τόσα καὶ τόσα ζητήματα ἔρχονται νὰ συνταράξουν συθέμελα τὴ ζωή μας.

Σὲ τέτοιες δύσκολες ὧρες ὁ ἄνθρωπος συχνὰ ἀφήνει νὰ ξεχυθεῖ μέσα ἀπὸ τὰ σπλάχνα τῆς ψυχῆς του τὸ παράπονο γεμάτο πόνο καὶ ὀδύνη: Γιατί; Γιατί αὐτὴ ἡ τρομερὴ δοκιμασία; Γιατί εἰδικὰ σὲ μένα αὐτὰ τὰ προβλήματα καὶ οἱ συνεχεῖς

ἀδικίες; Γιατί μοῦ τὰ στέλνει ἐμένα ὁ Θεός; Τί κακὸ ἔκανα; Ἐγὼ πάντα καὶ στὴν

ἐκκλησία πηγαίνω καὶ σεμνὰ ζῶ καὶ κακὸ δὲν ἔχω κάνει σὲ κανέναν. Γιατί ἐγὼ

νὰ ὑποφέρω τόσο πολύ, ἐνῶ ἄλλοι ἀσεβεῖς καὶ ἄδικοι καλοπερνοῦν χωρὶς προ -

βλήματα, ἀποκτοῦν πλοῦτο πολύ, ἐκμεταλλευόμενοι τοὺς φτωχούς;

Δραματικὰ τὰ ἐρωτήματα, βασανίζουν μέρα - νύχτα τὴν ψυχὴ καὶ ὁ ἄνθρωπος

νιώθει τὰ γόνατά του νὰ τρέμουν, νὰ λυγίζουν, νὰ μὴν μποροῦν νὰ τὸν κρατήσουν ὄρθιο.

Τὰ ἴδια ἀκριβῶς ἐρωτήματα βασάνισαν καὶ τὴν ψυχὴ τοῦ ψαλμωδοῦ Ἀσὰφ 1000

περίπου χρόνια πρὸ Χριστοῦ.

Ὁ Ἀσὰφ ὑπῆρξε σπουδαῖος ποιητής. Ἦταν ἀρχιμουσικὸς τοῦ Δαβὶδ καὶ μὲ τὸ ὄνομά του ὑπάρχουν στὸ βιβλίο τῶν Ψαλμῶν 12 Ψαλμοί.

Στὸν 72ο Ψαλμὸ θέτει ἕνα ἀπὸ τὰ πιὸ βασανιστικὰ προβλήματα τῆς ἀνθρώπινης ζωῆς, τὸ λεγόμενο πρόβλημα τῆς θεοδικίας.

Πέρασε μιὰ κρίση φοβερὴ ὁ Ἀσὰφ καὶτὴν ἐξομολογεῖται στὸν Ψαλμὸ αὐτό: «Ἐμοῦ δὲ παρὰ μικρὸν ἐσαλεύθησαν οἱ πόδες, παρ᾿ ὀλίγον ἐξεχύθη τὰ διαβήματά μου»· τὰ πόδια μου παραλίγο νὰ σωριασθοῦν, τὰ βήματά μου λίγο ἔλειψε νὰ πάρουν στραβὸ δρόμο.

Γιατί ὅλη αὐτὴ ἡ ταραχὴ τοῦ Ψαλμωδοῦ; Μᾶς τὸ λέει ὁ ἴδιος: Ἡ ζήλεια εἶναι ἡ αἰτία! Ζήλεψα, σημειώνει, τοὺς ἄνομους ἀνθρώπους, βλέποντας τὴν καλοπέρασή τους. Τὰ ἔχουν ὅλα, μόνο μικρὲς δυσκολίες ἀντιμετωπίζουν. Γι᾿ αὐτὸ καὶ εἶναι ὑπερήφανοι καὶ θρασεῖς, ἀσεβεῖς καὶ βλάσφημοι, αὐξάνοντας συνεχῶς τὸν πλοῦτο τους. Μέσα δὲ στὴν ἀσέβειά τους φωνάζουν: «Πῶς ἔγνω ὁ Θεός; καὶ εἰ ἔστι γνῶσις ἐν τῷ Υψίστῳ;»· ἀπὸ ποῦ μέχρι ποῦ ξέρει ὁ Θεὸς τί γίνεται; Σιγὰ μὴ γνωρίζει τὰ ὅσα συμβαίνουν στὴ γῆ!

Ὁπότε καὶ ἐγὼ πρὸς στιγμὴν παρασύρθηκα καὶ εἶπα: «Ἄρα ματαίως ἐδικαίωσα τὴν καρδίαν μου»· στὰ χαμένα ἀγωνίζομαι νὰ κρατάω ἁγνὴ τὴν καρδιά μου καὶ νὰ ἔχω καθαρὰ τὰ χέρια μου.

Στὰ χαμένα ὅλη τὴν ἡμέρα ὑπομένω ἀδικίες καὶ κάθε πρωὶ ἐλέγχω τὸν ἑαυτό μου, ὥστε νὰ μὴν ἁμαρτήσω. Διστάζω νὰ τὰ ἀναφέρω ὅλα αὐτὰ σὲ ἄλλους, γιὰ νὰ μὴν τοὺς σκανδαλίσω· γι᾿ αὐτὸ καὶ σκέφθηκα νὰ λύσω τὸ πρόβλημα μόνος μου.

 Ὅμως αὐτὸ «κόπος ἐστὶν ἐνώπιόν μου»· πάρα πολὺ μὲ κούρασε ἡ μελέτη τοῦ προβλήματος, χωρὶς νὰ καταφέρω νὰ βρῶ κάποια λύση.

Ἔτσι ταλαιπωρήθηκα, μέχρι τὴ στιγμὴ ποὺ μπῆκα στὸ ναὸ τοῦ Θεοῦ. Ἐκεῖ μὲ τὸν θεῖο φωτισμὸ ἔστρεψα τὴν προσοχή μου στὰ «ἔσχατα αὐτῶν», στὸ τέλος τους. Ποιὰ θὰ εἶναι ἡ κατάληξή τους;

Πλήρη ἐξαφάνιση σὲ μιὰ μόνο στιγμὴ θὰ ὑποστοῦν! «Ὡσεὶ ἐνύπνιον ἐξεγειρομένου», σὰν ὄνειρο ἀνθρώπου ποὺ ξυπνάει θὰ χαθοῦν!

Ναί! Τώρα καταλαβαίνω, Κύριε, τὸ λάθος μου, καταλήγει ὁ Ἀσάφ. Ἔσφαλα!

Δὲν κατάλαβα τὶς σκέψεις καὶ τὰ σχέδιά σου. «Κτηνώδης ἐγενήθην παρὰ σοί»·

σὰν κτῆνος εἶμαι ἐνώπιόν σου! Ὅπως τὸ κτῆνος δὲν καταλαβαίνει τὰ σχέδια τοῦ

κυρίου του, ἔτσι καὶ ἐγὼ δὲν καταλαβαίνω τὰ δικά σου. Γι᾿ αὐτὸ ἀποφασίζω

νὰ εἶμαι γιὰ πάντα κον τά σου!

Καὶ Ἐσύ,γεμάτος ἔλεος καὶ ἀγάπη, ὄχι μόνο δὲν μὲ ἔδιωξες μακριά σου, ἀλλὰ καὶ «ἐκράτησας τῆς χειρὸς τῆς δεξιᾶς μου»· μὲ κράτησες ἀπὸ τὸ δεξί μου χέρι, ὅπως κρατάει ὁ πατέρας τὸ μικρὸ παιδί του, καὶ μὲ ὁδήγησες στὸ θέλημά σου καὶ μὲ

κατευθύνεις στὴ δόξα τῆς Βασιλείας σου.

Λοιπόν, τί ἄλλο ἐπιθυμῶ; Τίποτε ἀπολύτως! Δὲν θέλω πλέον νὰ ἀποκτήσω κανένα ἀπὸ αὐτὰ τὰ ἐπίγεια ἀγαθά. Γιὰ μένα καὶ στὴ γῆ καὶ στὸν οὐρανὸ τὸ μοναδικὸ ἀγαθὸ εἶσαι Ἐσύ! «Τί γάρ μοι ὑ πάρχει ἐν τῷ οὐρανῷ, καὶ παρὰ σὲ τι ἠθέ λησα ἐπὶ τῆς γῆς;»· Ἐσύ, Κύριε, εἶσαι ἡ μοναδική μου ἀγάπη, Ἐσὺ εἶσαι τὸ πολυτιμότερό μου ἀγαθό! Καὶ τὸ μόνο ποὺ πλέον ἐπι θυμῶ εἶναι «τὸ προσκολλᾶσθαι τῷ Θεῷ»· τὸ νὰ ἑνώνομαι μαζί σου!

«Κτηνώδης ἐγενήθην παρὰ σοί»!

Τι συγκλονιστικὸς λόγος! Ἀλλὰ καὶ πόσο ἀληθινός! Μὲ ἄλογο κτῆνος μοιάζει ὁ κα -

θένας μας, σὲ ἀνάλογες μὲ τὶς περιπτώσεις αὐτὲς ποὺ περιγράψαμε. Δὲν κατα-

λαβαίνουμε, δὲν ἀντιλαμβανόμαστε τὰ θαυμαστὰ σχέδια τοῦ Θεοῦ γιὰ μᾶς. Αἰ-

σθανόμαστε χαμένοι καὶ δυστυχισμένοι, τὴν  ώρα ποὺ ὁ Θεὸς μέσῳ τῶν δοκιμασιῶν μᾶς ἑτοιμάζει τὴν πιὸ μεγάλη δόξα.

Παραπονούμαστε καὶ ἀγανακτοῦμε, τὴ στιγμὴ ποὺ ἡ καρδιά μας ἔπρεπε νὰ ξε-χειλίζει ἀπὸ εὐγνωμοσύνη. Καὶ ἀλήθεια, Ἐκεῖνος δὲν μᾶς ξεσυνερίζεται. Παρόλο ποὺ ἐμεῖς ἀντιδροῦμε, μᾶς κρατάει ἀπὸ τὸ χέρι στοργικά, ὅπως ὁ πατέρας τὸ παιδί του, καὶ μᾶς ὁδηγεῖ σὲ δόξα αἰώνια.

Ὢ ἄνθρωποι, ὢ ἄνθρωποι, μέχρι πότε θὰ μοιάζουμε μὲ ἄλογα κτήνη; Δὲν βλέπουμε λοιπόν; Δὲν καταλαβαίνουμε;

Δὲν ἐννοοῦμε; Εἶναι δυνατὸν ὁ ἀληθινὸς Πατέρας μας, ὁ Δημιουργός μας, νὰ μᾶς βασανίζει, νὰ μᾶς ταλαιπωρεῖ, νὰ θέλει τὸ κακό μας; Δὲν βλέπουμε τὸ χέρι του, δὲν τὸ νιώθουμε νὰ κρατάει σταθερὰ καὶ μὲ ἀγάπη τὸ δικό μας;

Λοιπόν, πότε θὰ βγάλουμε καὶ μεῖς ἀπὸ τὰ σπλάχνα μας ξεχείλισμα εὐγνωμοσύνης; «Τι γάρ μοι ὑπάρχει ἐν τῷ οὐρανῷ, καὶ παρὰ σὲ τί ἠθέλησα ἐπὶ τῆς γῆς;»!

Ο ΣΩΤΗΡ τεύχος 15-10-2010

Διάβασα μιά υπέροχη μελέτη για το πρόβλημα της θεοδικίας στήν φιλοσοφία του Λεβινάς. Καταπληκτικό. Τελικά δεν μπορούμε να δικαιολογήσουμε το κακό. Η θεοδικία είναι τελικά ένας πειρασμός να αθωώσουμε το θεό, ή να διασώσουμε την ηθική στό όνομα τής πίστης, και τελικά να κάνουμε το κακό αποδεκτό.

 Είναι σαν να προσπαθούμε να συμφιλιωθούμε με τον παράλογο πόνο τού κακού. Βέβαια ο Καντ , θεωρεί την θεοδικία σαν ενα θεωρητικό πρόβλημα, διότι η θεοδικία προυποθέτει ότι γνωρίζουμε ιδιότητες τού Θεού, πράγμα αδύνατο.

 Πρακτικά  όμως δεν αποφεύγει την θεοδικία, περιμένοντας ενα happy end, όπως άλλωστε οι θρησκείες υπόσχονται, μια τελική δικαίωση. Ακριβώς αυτή τη δικαίωση πρέπει να αποφύγουμε.

Ο Νιτσε διείδε πολύ σωστά οτι δεν είναι τόσο ο πόνος,  όσο το παράλογο τού πόνου που δεν υποφέρεται. Βέβαια η σκέψη του πήρε άλλους δρόμους.

Ο  Ντοστογιέφσκυ εκφράζει το ίδιο και δίνει μιά λυση από τα λόγια του Αλιοσα Καραμαζώφ … ολοι ειμαστε ένοχοι μπροστα στον καθένα , και εγω πιο πολυ απο όλους.
η προσέγγιση του Λεβινας ειναι , η μέριμνα η ευθύνη που είναι μη συμμετρική (δηλ. δεν απαιτείται να είναι αμοιβαία) για τον Άλλον,  προς τον Άλλον, προς τον πλησίον μου, προς κάθε άνθρωπο που βλέπω μπροστά μου.

Λέγει, το πιο τραγικό, το πιο παράλογο, είναι όχι ο πόνος ο δικός μου, αλλα  ο πόνος του Άλλου.

Το να δικαιώνουμε τον πόνο του άλλου είναι η πηγή της αν-ηθικότητος. δεν μπορει να είμαστε θεατές. Οι θεατές είναι συνένοχοι του κακού.

Το να υποφέρεις για το παράλογο του πόνου του άλλου ανοίγει νέες προοπτικές στις ανθρώπινες σχέσεις , στην ηθική, αυτό ορίζει την ανθρώπινη υποκειμενικότητα και την ηθική.
Αν και δεν ασχολειται να ορίση το κακό πουθενά, όμως περιγράφει την σκιά του κακού. δεν μπορούμε τελικά να καταλάβουμε το κακό, δεν μπορούμε να το περιλάβουμε σε καμιά από τις κατηγορίες σκέψης μας.

Το κακό είναι μια αξεπέραστη αρώωστια. Τώρα φαίνεται γιατί το κακό είναι αντίθετο από κάθε θεοδικία.Διότι η θεοδικία προυποθέτει οτι κατά κάποιο τρόπο υπάρχει ένα δέσιμο, μια οικονομική σχέση του καλού  και του κακού. Το καλό είναι καλό, δεν ορίζεται ως αντίθετο του κακού.
Τελικά, η ετερότητα του Άλλου υπερβαίνει την λογική, είμαι απείρως υπεύθηνος για τον Άλλο του οποίου ο πόνος είναι ηθικά πάντοτε πιό σημαντικός από τον δικό μου.
Δεν αντιδρώ στο κακό, σαν να ηταν ενα συμβάν στη ζωη μου. Είμαι θύμα του κακού. Βεβαια μου ερχεται ο πειρασμός να λογικοποιήσω το κακό, να βρω μια αιτία. όμως τελικά το παράλογο του κακού μας κάνει να καταλάβουμε οτι το πρώτο και κύριο ερώτημα της μεταφυσικής δεν ειναι το ‘γιατί υπάρχει κάτι και οχι το τίποτα ΄ αλλα ΄γιατί να υπάρχει το κακό και όχι το καλό?’
Τελικά η ηθική προηγείται της οντολογίας. Πρώτα υπάρχει η σχέση, η ηθική, και μετά η ύπαρξη!!!!!!!!!!!!!
Το πώς εννοώ τον τρόμο που προκαλεί το κακό είναι σημαντικό. Δεν μπορώ να παραμείνω στην ιδέα οτι τελικά το κακό έχει μια δικαίωση, μια αποστολή, μια χρησιμότητα.

Δεν μπορώ να εχω μια ισορροπία του καλού και του κακού, ούτε να δέχομαι ότι το κακό είναι το αντίθετο του καλού.
Η μόνη απάντηση στον τρόμο αισθάνομαι μπροστά στο κακό, είναι οτι μου δημιουργεί μια τεράστια ευθύνη ως αντίδραση.

Το εγώ μου τελικά σπάει, δεν είναι αρκετό, θέτει σε αμφισβήτηση τον τρόπο ύπαρξής μου (conatuw essenti )με αναγκάζει σε μια άπειρη ευθύνη για τον άλλο.

Το Καλό δεν είναι για να μας ικανοποιεί, αλλά για να προσάαζει αυτή την άπειρη ευθύνη για τον άλλο , χωρίς την ύπαρξη του οποίου δεν υπάρχω εγώ. Αυτή η ευθύνη με κάνει Άνθρωπο.

Παραδείγματα για τον τρόπο ύπαρξης? για τον Δαρβίνο, είναι η ιδέα, ότι τα έμβια αγωνίζοντα να ζήσουν. Ύπαρξη ειναι ο αγώνας για επιβίωση. αυτή είναι η ηθική, δηλ καμιά ηθική.
Δεν είμαστε όπως εννοεί ο Heidegger ένα dasein ένα παρείναι, μια συνέχιση της ύπαρξης.

Ο Λεβινας αντίθετα λέγει το καταπληκτικό ( για μενα) ότι υπάρχει κάτι πολύ πιό σημαντικό από την ίδια μου την ζωή, και αυτό είναι η ζωή του Άλλου, του συνανθρώπου μου.

Γράφει, δεν μπορεί παρά να θαυμάσουμε την αγιότητα, , δηλ αυτούς που η ζωή τους είναι προσκολλημένη στον άλλο παρά στον εαυτό τους.

Το να είσαι άνθρωπος αρχίζει απο την αγιότητα. Όχι στα κατορθώματα των αγίων αλλά  στο δρόμο αυτών, ως ύψιστη αξία.
Το να είσαι ηθικός σημαίνει οτι έχεις άπειρη ευθύνη και πρακτική μέριμνα για τον Άλλον.

Π. Ιωνάς Μούρτος